ĐÔNG DƯỢC DIỄN CA(25)

8. Khổ luyện bì nêu sau đây

 Vỏ thân, vỏ rễ của cây cũng dùng

Được lấy từ Sầu đâu rừng

Đắng, hàn, có độc như cùng quả thôi

Tác dụng thanh nhiệt trong người

Sát trùng, táo thấp giúp đời được an

 Được áp dụng trong lâm sàng

Để tẩy giun đũa quấy làm bụng đau

Phong chẩn, ghẻ lở trị mau

Dùng ngoài hiệu quả chỉ sau mấy liều.

2. Thạch lựu bì

 Xem phần IX. Thuốc cố sáp,

Mục Thuốc sáp trường chỉ tả.

10. Lô hội

Xem phần IV. Thuốc tả hạ, 

Mục 1. Thuốc hàn hạ.

XVII. SỰ CẤM KỴ KHI DÙNG THUỐC

Dược dùng xin nhắc đôi điều

Tương phản, tương kỵ sách nêu rõ ràng

Lập phương do các “thầy lang”

Quân, thần, tá, sứ phải bàn cho tinh

 “Dụng dược cũng như dụng binh”

 Tương phản, tương kỵ chúng mình nhớ ghi

1. Những vị thuốc cấm kỵ khi có thai

Xem trong tính dược Đông y

Kỵ thai, thai kỵ phải suy cho tường

Mượn vần thơ đặt một chương

Để cho hậu học biết đường tránh xa

Các vị kỵ thai đó là:

Cấm dùng: Ba đậu, Nguyên hoa, Manh trùng

Ban miêu, Khinh phấn, Thư hùng

Khiên ngưu, Đại kích với cùng Tam lăng

Thiềm tô, Cam toại, Thủy ngân

Nhân ngôn, Thạch tín cùng phần Mang tiêu

Qua đế quê ta có nhiều

Xạ hương, Thuỷ điệt, độc nhiều Ngô công

Nga truật trong nước có trồng

Thương lục, thai nghén cấm không được dùng

Tam thất hoạt huyết coi chừng

Có thai, mong chị em cùng tránh xa

Loại dùng cẩn thận đó là:

Can khương, Bán hạ, Hồng hoa, Thiên hùng

Ô đầu, Phụ tử, Đại hoàng

Lý nhân, Ích mẫu, có mang tránh liền

 Mộc thông, Nhục quế cũng kiêng

Đơn bì, Hương phụ, chớ nên dụng lầm

Nhũ hương, Một dược, Đào nhân

Quy vĩ, Lô hội có phần kỵ thai

Chỉ thực, Chỉ xác chớ xài

Can tất thận trọng, nhắc ai ghi lòng

 Cũng còn nhiều vị thuốc Đông

Có thai nên tránh để mong an toàn

 Hòe hoa, Ngưu tất, Hoàng nàn

Mao căn, Tạo giác, Ngưu hoàng, Quế chi

 Trạch lan, Ý dĩ, Mạch nha

Thường sơn, Thần khúc, Tỏi và Uất kim

Nam tinh kỵ nghén chị em! 

 Xác ve, Xác rắn cũng nên loại trừ

 Bằng sa trong nước có thừa

 Chị em thai nghén, xin thưa không dùng

Dã cát, Cù mạch cũng đừng

Và Tỳ ma tử đều cùng kỵ thai

Thông thảo, Sùng đất nguy tai

Nếu đang thai nghén không xài là yên

 Các vị dược liệu nêu trên

Có thai dùng sẽ gây nên hại nhiều.

2. Các vị thuốc tương phản nhau

Các thuốc tương phản xin nêu

Lập phương, điều trị ta đều tránh xa

Cam thảo phản bốn vị là:

Hải tảo, Đại kích, Nguyễn hoa, Cam đài

Ô đầu cũng phản nhiều loài

Bạch cập, Bạch liễm kinh bài đều ghi

Bán hạ, Bối mẫu cũng ghê

Ô đầu với chúng không hề hợp nhau

Hồi hương, Ô dược nghe đâu

 Hai vị tương phản từ lâu, chớ lầm

Lê lô phản các loại Sâm

Phản cả Thược dược, Tế tân nữa mà.

3. Các vị thuốc tương úy (sợ nhau)

Những vị thuốc sợ nhau là:

Lưu hoàng nó sợ nhất là Phác tiêu

Đinh hương sợ Uất kim nhiều

Vị Ba đậu sợ Khiên ngưu rõ ràng

 Mang độc sợ Mật đà tăng

 Mang tiêu lại sợ Tam lăng gây lì

Nhân sâm sợ Ngũ linh chi

Quế quan sợ Xích thạch chi cản đường

Thủy ngân rất sợ Phê sương

 Xuyên, Thảo ô lại sợ Sừng tê ngưu

 Dùng thuốc ta phải có mưu

Tương phản, úy, ố phải lưu tâm vào

Để thuốc có hiệu quả cao

Thuận hòa, hợp trị bệnh nào chẳng qua.

4. Những vị thuốc và thức ăn kỵ nhau

 Phép dùng dược của người xưa

 Rất là thận trọng để ngừa hiểm nguy

Nên kiêng ăn uống những gì

Để khi phục thuốc phát huy an toàn

Uống thuốc khi có Mẫu đan (Mẫu đơn)

Hồ tuy (Rau mùi) và Tỏi không ăn sẽ lành

Thường sơn kỵ Giá và Hành

Ô đầu rất kỵ Đậu nành, Nước tương

Thuốc có Ba đậu trong phương

Măng tre, Thịt lợn chớ vương vào mình

Bạc hà nó kỵ Cua đinh (Ba ba)

Đan sâm cùng với Phục linh, Phục thần

Kỵ chua, kỵ Giấm toàn phần

Thuốc có Ngưu tất phải cần nhắc thêm

 Thịt Trâu, Bò chớ có “nêm”

Ăn vào thì sẽ phát phiền cho ta

Thuốc có Khởi thạch, Lỗ sa

Dương nhục, Dương huyết ắt là phải kiêng

 Miết giáp lại kỵ Rau dền

Không kiêng thì sẽ gây phiền về sau

Uống thuốc có vị Tiên mâu (Tiên mao)

Nhất định phải tránh thịt Trâu, sữa Bò

 Thuốc có Bán hạ, Xương bồ

Nên kiêng cả thịt, máu Dê, đường phèn

Uống thuốc có vị Hoàng liên

 Thịt heo, nước lạnh ta liền tránh xa

Thuốc có Khinh phấn, Châu sa

Phải kiêng các thứ tiết là sẽ yên

 Thuốc có Cam thảo lại thêm

Ô mai, Cát cánh tránh liền thịt heo

Ngô thù trong thuốc nên theo

Cấm dùng Tim, Thịt lợn đều nhớ cho

Thuốc có Sinh địa (hoặc Thục địa), Thủ ô

Kiêng Huyết, Hành, Tỏi ăn vô là nhầm

 Thuốc có Lê lô, Tế tân 

Thịt mèo (hoặc chồn), rau sống ta cần tránh đi

 Uống thuốc có Bổ cốt chi

 Các Huyết, Củ cải, kiêng thì tốt hơn

 Uống thuốc có vị Mạch môn

 Không ăn Cá diếc, người khôn đã từng

Thuốc có Thương nhĩ phải dừng:

Thịt heo, Thịt ngựa và cùng nước vo (gạo)

 Thuốc có Thiên môn, Tử tô

Châu sa, Long cốt hợp vô phương này

Lý ngư – Cá chép kiêng ngay

Nếu ăn, phản ứng không hay chút nào

Thuốc có Kinh giới phối vào

Rùa, Cá không vẩy, không bao giờ dùng

Xương truật, Bạch truật đều cùng

Kỵ với Đào, Mận, xin đừng có ăn

Tỳ ma, Hậu phác xin răn

 Đậu rang nó kỵ, giữ thân tránh liền

 Uống thuốc có Uy linh tiên

Cùng vị Khúc khắc phải kiêng uống trà.

5. Kiêng kỵ khi dùng thực phẩm

(Kết hợp kinh nghiệm thực tế và kinh nghiệm dân gian)

Thực phẩm nuôi sống người ta

Uống ăn đúng cách mới là điều hay

Thức ăn tương phản thì gay

Tương ố, tương úy cũng gây phiền hà

Đừng nướng than đá, bếp ga

Ăn vào có hại cho ta vô cùng

Khoai tây nẩy mống chớ dùng

Trái cây chưa chín xin đừng có ăn

Sữa không cùng quýt, cùng cam

Khi dùng Rượu thuốc chớ ham uống nhiều

Ăn xong, trà uống khó tiêu

Nước sôi đun mãi là điều chớ nên

Nước lưu cữu hại thận thêm

Rượu nho quá hạn, đừng quên hại người

Khi ăn, khi uống ai ơi

Đừng ăn thịt lợn cùng xơi thịt bò

 Chớ chung thịt lợn tôm kho

 Mật ong, Hành, Hẹ đừng cho ăn cùng

 Thịt heo, Ốc chớ dùng chung

Khi ăn thịt chó nhớ không uống trà

Không ăn cá chép cùng (thịt) gà

Cá diếc cùng (thịt) lợn đều là không an

Tránh cua, sò với quýt, cam

Tránh thịt đông lạnh mau tan để dùng

Chớ để đông lạnh giăm bông

Rán, xào nhỏ lửa sẽ không hại mình

Thịt chó không nấu đậu xanh

Không ăn thịt chó với hành, tỏi tươi

 Thịt trâu, gừng, hẹ đừng xơi

Thịt trâu, thịt chó đồng thời chớ ăn

Củ sắn, đậu hũ, mật ong

Cá chép, thịt chó, hành tăm chớ dùng

Tôm và bí đỏ không chung

Ốc bươu, mộc nhĩ không cùng xào, kho

Dưa hấu kỵ rượu nhớ cho

Có thể ngộ độc phải lo đề phòng

Thuốc bắc, thuốc bổ uống xong

Ăn hành tăm, tỏi sẽ không an bình

Mật ong sữa, sữa đậu nành

Ăn cùng nguy hiểm nên đành tránh mau

Thịt gà, Kinh giới kỵ nhau

Cùng ăn một lúc ngứa đầu “như điên”

Ba ba ăn với rau sam

Bụng đau quằn quại khó toàn vẹn thân

Dùng Vita C (Vitamin C) phải cần:

Không cùng ốc, hến, cua, tôm, nghêu, sò

Ăn phải chỉ sau vài giờ

Sẽ gây ngộ độc nguy cơ chết người

Gan lợn xào giá đỗ tươi

Còn đâu chất bổ giúp người khỏe mau

Thịt dê gây độc do đâu?